By Jude Toyat

@judetbpseeds | Friday, 23 Jan 2015               

 

IN THE FACE OF modernisation and urbanisation, efforts to preserve traditional arts and crafts customarily passed down from generation to generation has never been more imperative as a means to retain the nation’s artistic heritage.

 

Despite her age, Ngot Bi, 83, is an active entrepreneur in the art of Sarawak heritage craft-making ‘Anyaman Pandan Tikar Bergerang’.

 

Her involvement in the art of weaving ‘bergerang’ mats began in 1999. Now 16 years into her craft, she has become widely known for her skills and her intricate work among locals and visitors from other states and countries.

 

The Borneo Post SEEDS interviewed her during the ‘Majlis Menandatangan dan Penyerahan Watikah Pelantikan Adiguru Kraf 2014 “Anyaman Tikar Bergerang” – Puan Ngot Bi’ which was held at Kampung Semera Ulu, Sadong Jaya on Jan 19.

 

A native of Kampung Semera Ulu, she explained that woven ‘bergerang’ mats saw daily use by the Malay community in Sarawak and was also a source of pride for them in the past. She learned the techniques of weaving from an expert from Kampung Tuie, Pusa.

 

 

A selection of baskets and weavings

 

“In the past, these woven ‘bergerang’ mats were made for a variety of uses including as a prayer mat, to welcome the birth of the firstborn, a mat laid out in a casket, a mat for the groom to sit on during a marriage ceremony, and as floor coverings during a particular event.”

 

Each ‘bergerang’ mat woven by Ngot Bi has its own value and identity with decorative motifs such as “mangoes, bunut seeds, swords, frogs, and bridges.”

 

 

Ngot was awarded the ‘Seal of Excellence for Products of Southeast Asia’ from UNESCO in 2005 and has often been invited to teach others to weave the ‘bergerang’ mats.

 

A mother of seven children, Ngot is currently passing the techniques of weaving to fellow villagers, especially the youth because she believes that, “this technique of weaving will become extinct if there is no attempt to introduce them to the new generation.”

 

She is so determined to pass on this craft that she has a weaving workshop set up at her own house in Kampung Semera Ulu which has been visited by various individuals including university students, local and international tourists, as well as art enthusiasts.

 

 

 

She also invites those interested in the handicraft to visit her workshop where they can get reliable information about methods on how to produce the woven ‘bergerang’ mats as well as receive training and guidance from her.

 

She also sells the woven goods at her workshop, where it can cost between RM80 up to several hundreds depending on the woven items, which also include hats and bags.

 

“We also received orders from art lovers from within and outside Sarawak and thankfully it has managed to attract the public to come to this village and buy our products,” she added.

 

Her perseverance and conviction in producing high quality woven ‘bergerang’ mats made her products in high demand.

 As a token of appreciation, Ngot was appointed the Adiguru Kraf 2014 for her skills and great contribution in building and developing the traditional craft.

She received the appointment from Malaysian Handicraft, an agency under the Ministry of Tourism and Culture on Jan 19 in a ceremony officiated by Sadong Jaya assemblyman Aidel Lariwoo and state Malaysia Handicraft Development Corporation director Azran Arip.

 

Adiguru Kraf is a title bestowed by the Malaysian government in recognition of a craftsman’s contributions to increasing the longevity of a traditional craft. The candidate has to meet certain criteria including possessing the knowledge and skills in their selected craft, playing an important role in the efforts to restore and preserve heritage craft, passing their skills on to others and thus ensuring the craft’s longevity, as well as being creative and innovative in their efforts to develop and improve the quality of their crafts.

 

Since the award was introduced in 1987, 51 people have received the award. Eighteen of them have passed away

Menurunkan Kemahiran

Kecintaan beliau dalam bidang pembuatan anyaman tikar bergerang ini telah mendorong beliau untuk memberi latihan, mengajar atau mewariskan kemahiran dan kepakaran kepada rakan-rakan serta kepada penduduk tempatan yang berminat.

Penglibatan dalam program promosi anjuran agensi atau badan-badan tertentu

Kejayaan demi kejayaan mula beliau kecapi. Beliau sering dan kerap dijemput untuk membuat demonstrasi oleh pelbagai pihak termasuk KRAFTANGAAN MALAYSIA bagi mengenegahkan pembuatan anyaman tikar bergerang ini di seluruh Sarawak dan Semenanjung Malaysia.

Menjadi pakar rujuk 

Bersandarkan kepada kemahiran dan kepakaran beliau, menjadikan Puan Ngot binti Bi sebagai sumber rujukan dalam pembuatan anyaman tikar bergerang ini oleh pihak-pihak tertentu.

Selain itu, beliau sering dijemput menjadi juru tunjuk serta tenaga pengajar anyaman tikar bergerang masa kini. 

Puan Ngot binti Bi merupakan seorang usahawan dalam seni pembuatan kraf warisan Sarawak ‘Anyaman Pandan Tikar Bergerang’. Anyaman Tikar Pandan Bergerang merupakan hasil kraf tangan tekstil Melayu Sarawak yang menjadi kebanggaan sejak dahulu hingga sekarang. Keunikan ciptaan ini tergambar pada kreativiti, kehalusan dan kesungguhan penganyam yang begitu peka kepada alam semulajadi dan pengaruh kebudayaan.

Anyaman pandan bergerang adalah dipercayai anyaman tikar yang diwarisi oleh masyarakat Melayu Sarawak. Anyaman ini merupakan anyaman tikar berlapis yang mana agak luar biasa tekniknya. Ianya dihiasi dengan petak-petak yang melambangkan motif-motif tertentu mengikut kepercayaan dan amalan pengusaha kraf dahulu. Teknik pembuatan anyaman akan pupus sekiranya tidak ada usaha untuk memperkenalkannya kepada genarasi baru.

Ketekunan dan keyakinan beliau di dalam menghasilkan anyaman pandan tikar bergerang yang bermutu serta kemas dengan motif-motif alam semulajadi menjadikan pembuatan tikar bergerang beliau diminati oleh pelbagai pihak.

Kemahiran beliau dalam pembuatan ‘tikar bergerang’ ini telah menarik minat orang ramai ingin memilikinya dan beliau turut menerima tempahan dari pencinta seni dari dalam dan luar negeri Sarawak.

‘Tikar Bergerang’ yang mempunyaicorak alam floratelahdibuat dan menarik minat orang-orang tertentu. Biasanya tempahan dibuat khusus untuk simpanan dan digunakan untuk hamparan untuk tetamu yang dating mengunjungi rumah beliau. Puan Ngot binti Bi juga ada menerima tempahan daripada orang kampung serta orang-orang kenamaan.

Seperti yang dinyatakan oleh Puan Ngot binti Bi pada masa dahulu anyaman tikar pandan bergerang ini dikhusus pembuatannya untuk kegunaan seperti di bawah ;

Karya / rekacipta yang menjadi ikutan (menjadi trend-setter)

Beliau telah menghasilkan penjenamaan sendiri dengan membuat ragam hias tersendiri di mana penggunaan motif jambatan digunakan pada keseluruhan tikar yang dianyam.

Inovasi dalam menghasilkan karya atau reka cipta

Motif dan rekaan pada pembuatan anyaman tikar bergerang ini amat terhad namun hasil daripada kemahiran yang diperolehi akan terus diolah dengan pembuatan tikar-tikar yang bersaiz panjang dan lebar dengan menampakkan petak-petak yang telus.

Apa yang uniknya tikar tersebut boleh digunakan dikedua-dua belah permukaan.

Pengiktirafan keatas kepakaran tokoh

Di atas usaha dan keunikikan tikar bergerang, Puan Ngot binti Bi pernah menerima anugerah ‘Seal Of Excelent’ dari UNESCO.

Pengiktirafan ke atas karya / reka cipta tokoh

Puan Ngot Binti Bisentiasa berusaha untuk mempertingkatkan mutu pembuatan tikar bergerang beliau bersama rakan-rakan dari semasa ke semasa. Sebagai strategi pemasaran Puan Ngot telah menganyam tikar dengan keseluruhan tikar menggunakan satu motif sahaja seperti motif ‘buah mempelam’.

Dokumentasi

Kemahiran yang dimiliki beliau tidak hanya mendapat perhatian penduduk setempat malahan turut menarik minat media bagi tujuan publisiti berkaitan seni dan budaya. Kehebatan beliau di dalam pembuatan anyaman tikar bergerangtelah didokumentasikan oleh RTM di dalam slot ‘Orang Kita’.. Cerita dan artikel berkaitan beliau sering dan turut dimuatkan dalam Berita harian, Utusan Sarawak, Utusan Malaysia dan media-media tempatan Sarawak.

Selain itu, bengkel beliau turut dikunjungi oleh pelbagai pihak terdiri daripada pelajar universiti, sekolah, pelancung dalam negeri dan peminat seni untuk mendapatkan maklumat cara dan bagaimana anyaman tikar bergerang dibuat.

Menurunkan Kemahiran Kelebihan atau kemahiran menenun songket yang dimiliki oleh Hjh Kelthom telah diwariskan kepada anak-anak saudara beliau. Anak saudara beliau dilihat sangat berminat meneruskan perusahaan menenun songket. 

Selain itu, beliau juga ada memberi tunjuk ajar atau bengkel bagi menurunkan kemahiran beliau menenun songket kepada sebuah institusi. Institusi ini ialah Institusi Kraf Negara. Pelajar dari institusi ini akan didedahkan dengan kemahiran menenun songket dalam jangkamasa selama tiga bulan. 

Setiap tahun Che Minah Songket akan menerima seramai tiga orang pelajar yang mengambil kursus dalam bidang tekstil untuk diajar dan diberi latihan. 

Penglibatan dalam program promosi anjuran agensi atau badan-badan tertentu 

Che minah songket sering menjadi tumpuan sebagai sumber rujukan kepada para penggemar songket, para akademik, pelajar IPTA terutamanya kepada mereka yang terlibat secara langsung atau tidak langsung dengan tekstil. Hjh Kelthom sebagai pemilik Che Minah Songket juga menjadi pakar rujuk kepada pelancong asing yang datang mengunjungi che minah songket. Che Minah Songket telah menjadi tumpuan sebagai salah sebuah pusat pelancongan yang perlu dikunjungi dalam jadual pelancongan kepada pelancong asing.

Hjh kelthom meneruskan perusahaan songket yang diwarisi daripada ibunya iaitu Che Minah Binti Haji Omar. Che Minah bergiat aktif dalam perusahaan membuat songket sehingga dapat membina sebuah perusahaan yang dikenali sebagai Che Minah Songket. Hjh kelthom telah mula berjinak secara langsung dalam bidang menenun songket sejak kecil lagi iaitu semasa beliau berumur sepuluh tahun dan sehingga kini beliau masih aktif menghasilkan songket dengan reka corak yang pelbagai bagi memenuhi kehendak pelanggan. 

Hjh. Kelthom banyak menerima tempahan membuat songket daripada orang persendirian yang terdiri daripada kalangan kerabat diraja. Tempahan songket yang dibuat adalah yang diminta secara khusus iaitu mengikut reka corak yang dibawa khas oleh pihak tertentu. 

Corak eksklusif yang diguna khas oleh golongan kerabat diraja seperti corak bunga ‘kore’ atau kukuran dan bunga padi. Hjh.kelthom pernah menerima tempahan daripada sultan negeri Kelantan dan raja negeri Perlis dan contoh khusus ini masih ditempah secara berterusan untuk majlis-majlis istiadat diraja Kelantan. 

Beliau juga menerima tempahan daripada pihak-pihak tertentu seperti pihak IPTA seperti USM dan UTM. Tempahan lebih menjurus kepada menenun songket pada uniform dan jubah. Songket Che Minah juga turut menembusi pasaran antarabangsa iaitu sehingga ke Brunei. 

Terdapat dua kelas reka corak yang digunakan oleh Hjh kelthom iaitu reka corak yang digunakan khas untuk golongan kerabat diraja dan corak biasa yang digunakan oleh golongan orang biasa. Untuk reka corak yang digunakan oleh kerabat diraja seperti bunga kore atau ‘kukuran’ dan bunga padi. 

Manakala untuk golongan biasa akan digunakan reka corak seperti bunga dalam kandang, bunga penuh dan bunga tabur. Menurut Hjh Kelthom terdapat lebih kurang sepuluh jenis reka corak yang digunakan dalam menghasilkan songket. Reka corak songket juga digunakan keatas pembuatan pada corak kain sampin dan pakaian. 

Dari Segi Pembuatan Sampin Che minah songket telah menerima tempahan dari dua pihak parti parti politik. Kain sampin UMNO telah ditempah sempena mesyuarat bahagian UMNO manakala Che Minah Songket mendapat tempahan daripada pihak PAS iaitu ketika menjelang muktamar tahunan PAS ke-57. Hjh Kelthom masih mengekalkan penggunaan peralatan tradisional sebagai kaedah yang digunakan untuk menghasilkan songket. Hal ini bagi memastikan setiap hasil tenunan songket mencapai kekemasan yang mencapai standard. Walaupun tidak membuat perubahan terhadap teknologi yang digunakan, 

Hjh Kelthom masih mempunyai inovasi dari segi mempelbagaikan barangan keluaran yang berasaskan tenunan songket. Hjh Kelthom ada mengeluarkan barangan seperti bekas pensil dan beg yang ditenun motif songket. Menurut Hjh Kelthom, kebanyakkan pengiktirafan yang diterima adalah dibawah nama Hjh Che Minah Binti Hj Omar iaitu ibu beliau. Beliau adalah sebagai wakil kepada segala anugerah yang diterima oleh ibunya.

Pengiktirafan ke atas kepakaran 

Hjh Kelthom pernah mendapat pengiktirafan sebagai Tokoh Wanita Kelantan. 

Puan Hajah Che Minah Binti Haji Omar telah menerima penghargaan Seri Cempaka (Pewaris Industri Kraf). Anugerah disampaikan sempena sambutan Hari Wanita 2001. 

Pengiktirafan ke atas karya / reka cipta

Pencapaian kerjaya Sehingga sekarang 

Dokumentasi